Có nên dùng “siêu giày” trong mọi buổi chạy?

Siêu phẩm Vaporfly được Nike tung ra mùa hè 2017 đã mở màn cho cuộc chạy đua của các hãng dụng cụ thể thao, với nhiều mẫu giày thi đấu với lớp đệm carbon liên tục được ra đời. Dường như các đôi “siêu giày” đã trở thành chuẩn mực mới của chạy bộ đường dài. Giờ đây, thật khó hình dung một VĐV lên podium, bất kể giải chuyên nghiệp hay phong trào, mà lại không dùng giày đệm carbon để chạy đua. Không quá lời khi cho rằng, cuộc chiến về thiết bị và công nghệ giữa các ông lớn Nike, adidas, Hoka, Saucony, ASICS, New Balance… mới chỉ bắt đầu.

Hãy thử giả thiết thế này.

Bạn sắm một đôi “siêu giày”, đế cao, đệm carbon, sản phẩm “huyền thoại” được cộng đồng chạy bộ trầm trồ mấy năm gần đây, và hẳn sẽ giúp bạn chinh phục dăm ba kỉ lục cá nhân. Bạn dùng đôi giày đó không chỉ trong các cuộc đua hay những bài tập quan trọng, mà cả những buổi chạy thường ngày, và bất chợt nhận ra mình chạy nhanh hơn hẳn mà không cần gắng sức nhiều hơn. Đôi chân không còn nặng nề nữa. Thế rồi bạn tự hỏi, tại sao không dùng đôi giày này trong mọi buổi chạy nhỉ?

Các chuyên gia khuyên bạn đừng vội vã thế. Không chỉ vì siêu giày có tuổi đời khá thấp trong khi giá thành khá cao. Sử dụng siêu giày trong mọi buổi tập có thể tăng nguy cơ chấn thương, hệ quả là bạn khó có thể thi đấu với phong độ cao nhất.

Nguy cơ chấn thương đến từ những đôi giày tốc độ cao

Shalaya Kipp là một VĐV Olympic ở nội dung 3000m vượt chướng ngại vật. Năm 2016, cô tham gia nhóm nghiên cứu của trường đại học Colorado đánh giá mẫu siêu giày đầu tiên của Nike. Nghiên cứu cho thấy mẫu giày mới này cải thiện 4% hiệu năng chạy bộ khi so sánh với các đôi giày đua tân tiến nhất thời điểm đó của Nike (Zoom Streak 6) và adidas (adizero Adios Boost 2). Chính con số 4% này là lý do Nike đặt tên dòng giày của mình là Vaporfly 4%.

Kipp hiện đang làm nghiên cứu sinh chuyên ngành sinh lý học thể thao ở trường British Columbia. Cô nhìn nhận trên góc độ khoa học, “So với giày chạy đua truyền thống, những đôi “siêu giày” với đệm carbon về lý thuyết sẽ giảm nguy cơ chấn thương, nhờ tấm carbon cứng cùng với lớp đệm dày giảm áp lực lên bắp chân và gân Achilles, đồng thời giúp người chạy bộ hồi phục nhanh hơn.”

Lý thuyết ấy thật hấp dẫn. Nhưng nhớ rằng áp lực tạo ra khi bàn chân nện xuống mặt đường, nếu không tác động lên bắp chân hay gân Achilles, sẽ phải chuyển hoá đến phần nào khác của cơ thể.

Theo Brian Fullem, một chuyên gia về bàn chân thể thao ở Florida, đồng thời cũng là một chân chạy có hạng (PR 5k 14:25), một phần áp lực từ đôi siêu giày sẽ dồn lên phần giữa bàn chân. Brian là tác giả cuốn “Bàn chân và cổ chân khoẻ mạnh cho người chạy bộ”. Như khi bạn vung một cái roi da ra, nó sẽ bật trở lại. Cơ chế hoạt động của các đôi siêu giày sẽ tạo áp lực lên hệ gân và dây chằng, vượt quá khả năng đàn hồi của chúng, dẫn đến căng và rách gân, cơ, dây chằng. Fullem cũng ghi nhận một số trường hợp bị viêm cân gan chân sau khi sử dụng đôi siêu giày quá nhiều.

Một số bác sĩ lưu ý rằng các đôi siêu giày, cũng như nhiều giày chạy khác trong kỷ nguyên công nghệ hiện nay, có phần mũi vểnh cong, nâng ngón chân cái lên khỏi mặt đất. Lý do không chỉ nằm ở tấm đệm carbon cứng và lớp đế cao, mà còn do thiết kế mũi giày cong kiểu này (thuật ngữ chuyên ngành: “toe spring”) giúp trọng lượng cơ thể chuyển dịch lên phần đế trước, với các khớp bàn ngón và khớp ngón chân giãn căng, hỗ trợ cơ thể tiến về phía trước. Các cơ ở bàn chân ít phải hoạt động hơn, về nguyên tắc sẽ tiết kiệm lực cho người chạy bộ, nhưng lâu dài sẽ ảnh hưởng hệ thống gân, cơ ở vòm chân, như cân gan chân.

Jared Ward, về hạng 6 ở Olympic 2016 nội dung marathon, cũng là một VĐV được Saucony tài trợ để phát triển dòng giày Endorphin Pro (siêu giày của Saucony có đế carbon), cho biết “Nếu tôi chạy qúa nhiều với đôi Endorphin Pro, bàn chân tôi sẽ bị ảnh hưởng. Tôi không rõ có phải do đế giày quá cứng hay không, nhưng đôi khi phần ức chân và vòm chân của tôi cảm thấy bị căng. Tôi buộc phải điều chỉnh sải chân và tư thế chạy.”

Sự đa dạng là gia vị của chạy bộ

Đa phần chấn thương khi chạy bộ đến từ sự căng cứng lặp đi lặp lại – cùng một lực tác động liên tục, đều đặn lên một phần cơ thể dễ bị tổn thương. Như vậy, thay đổi đôi chút lực tác động này có thể giảm nguy cơ chấn thương.

Luân phiên đổi giày chạy, bất kể là với “siêu giày” hay các đôi giày thông thường, có thể góp phần vào sự thay đổi này. Một nghiên cứu công bố năm 2013 cho thấy, trong vòng 22 tuần tập luyện, những người dùng 2 đôi giày hoặc nhiều hơn, sẽ giảm được 39% nguy cơ chấn thương hơn sơ với người chỉ dùng 1 đôi duy nhất. Nghiên cứu này được tiến hành trước khi các siêu giày ra đời, nhưng giá trị của nó về sự đa dạng vẫn có thể áp dụng cho những dòng giày mới.